Powered By Blogger

9.5.08

ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ






















Η Θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα


Πολλές φορές, για να επισκιαστεί το αδιαμφισβήτητο μεγαλείο του αρχαίου κόσμου, ο αρχαίος ελληνικός τρόπος ζωής και το αρχαίο Ελληνικό πνεύμα, έχουν δεχτεί πολλές βάναυσες και ύπουλες επιθέσεις. Κάποιοι, αποφάσισαν να διαστρεβλώσουν τα γεγονότα κατακρεουργώντας την αλήθεια. Αυτό έχει συμβεί σε πάρα πολλές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στην θέση την οποία κατείχε η γυναίκα κατά την αρχαιότητα και σε πάμπολλα άλλα θέματα. Δυστυχώς σε αυτήν την παραπληροφόρηση -όπως και σε πολλές άλλες- συμβάλουν και τα σχολικά βιβλία τα οποία ως τώρα έχουμε ή πρόκειται να διδαχτούμε.

Η γυναίκα, σαφώς και δεν είχε τις ίδιες ενασχολήσεις που είχαν οι άνδρες και θα ήταν λάθος να προσπαθήσω να υποστηρίξω αυτό. Όμως τα καθήκοντα τα οποία είχε ήταν εξίσου σημαντικά. Πρωτίστως, πρέπει να τονιστεί ότι οι γυναίκες μορφώνονταν σε αντίθεση με τα όσα λέγονται. Υπάρχουν μάλιστα πολλές αναφορές που έχουν διασωθεί για γυναίκες με εξέχουσα θέση στην φιλοσοφία, ποίηση, ζωγραφική, αστρονομία, ιατρική, στην διδαχή των μαθηματικών, στην συγγραφή επικών έργων κλπ. - Αβροτέλεια - Πυθαγόρεια φιλόσοφος, Αγλαονίκη - Αστρονόμος, Αγνοδίκη η Αθηναία - Ιατρός, Αίγλη - Ιατρός, Αίθρα - Μαθηματικός, Ανάγορα η Μιλήσια - μαθήτρια Σαπφούς, Αντιοχίς η Τλωία - Ιατρός και Φαρμακολόγος, Άνυτη η Τεγεάτις - Ποιήτρια, Αξιόθεα - Πλατωνική φιλόσοφος, Αρετή η Κυρήνεια - Φιλόσοφος και μαθηματικός, Αρητη - Φιλόσοφος και Συγγραφεύς, Αριστάρετη - Ζωγράφος, Αριστοδαμα - Ποιήτρια, Αριστομάχη - Ποιήτρια επικών έργων, Βαβελυκα - Πυθαγόρεια φιλόσοφος, Βερονίκη - Φιλόσοφος, Γλαύκη - Ποιήτρια και Κιθαρίστρια, Γογγύλα η Κολοφώνια - μαθήτρια της Σαπφούς, Γοργώ - Ποιήτρια, Δαμοφύλη - Ποιήτρια ερωτικών στίχων, Δημάρετη και Δημοχάρις - Ποιήτριες, Ειρήνη- Ζωγράφος, Ευνεικα η Σαλαμινία - Μαθήτρια Σαπφούς και πάρα πολλές άλλες που μου είναι αδύνατο δυστυχώς να τις αναφέρω.-
Οι γυναίκες σε πολλές πόλεις δεν είχαν την δυνατότητα να έχουν τις ίδιες ενασχολήσεις με τους άνδρες και παρέμεναν στον οίκο για τον φροντίσουν. Ας μην ξεχνάμε όμως πως ήταν οι τότε οίκοι σε σχέση με τα τωρινά σπίτια. Τότε δεν έμενε σε έναν οίκο μία τετραμελής οικογένεια όπως τώρα και απλώς η γυναίκα μαγείρευε, έπλενε και ό,τι άλλο κάνει τώρα. Τότε στους οίκους έμεναν άτομα από το “σόι” του άνδρα ή της γυναίκας ή και των δύο, το μέγεθος των τότε οίκων ήταν σαφέστατα μεγαλύτερο. Μέσα στον οίκο εργάζονταν πάρα πολλοί υπηρέτες και δούλοι όπως για παράδειγμα ο/η τροφός, ο/η παιδαγωγός, ο/η οινοχόος κλπ. Για την επίβλεψη όλων των υπηρετών και των δούλων, την ανατροφή των παιδιών μέχρι κάποιας ορισμένης ηλικίας και την φροντίδα του ίδιου του οίκου, αλλά και για πάρα πολλές άλλες αρμοδιότητες ήταν υπεύθυνη η γυναίκα.
Δεν νομίζω ότι η θέση της γυναίκας ήταν υποβαθμισμένη στην αρχαία Ελλάδα όπως ήταν σε άλλες χώρες στην αρχαιότητα, πιστεύω ότι είχε διαχωρίσει κάποιες αρμοδιότητες με τους υπόλοιπους, αρμοδιότητες όχι κατώτερες αλλά διαφορετικές και αναγκαίες, διότι αν κάποιος δεν φροντίσει για την επιμέλεια του σπιτιού του και των παιδιών του δεν μπορεί να ασχοληθεί με άλλα όπως την ενασχόληση με τα κοινά, την φιλοσοφία και συμμετοχή του σε ιερούς αγώνες κλπ.
Πολλοί ακόμη στηρίζουν την θεωρία περί κατωτερότητας της γυναίκας στο ότι δεν συμμετείχε στους Ολυμπιακούς αγώνες… Ας μην ξεχνάμε ότι στην αρχαιότητα υπήρχαν αγώνες μόνο για άνδρες αλλά και άλλοι, μόνο για γυναίκες. Αυτό σημαίνει πως οι άνδρες είχαν κατώτερη θέση από τις γυναίκες; Ακόμη όμως και στους Ολυμπιακούς αγώνες, στους οποίους δεν συμμετείχαν γυναίκες πρέπει να επισημανθεί ότι έχουμε βράβευση γυναικών, διότι στην αρματοδρομία βραβευόταν αυτός στον οποίο ανήκαν τα άλογα, αν τα άλογα ανήκαν σε γυναίκες τότε βραβεύονταν γυναίκες.
Αγώνες μόνο για γυναίκες, ήταν τα Ηραία και είναι λάθος να συγκρίνουμε τις δύο αυτές αθλητικές τελετές μεταξύ τους λέγοντας πως οι Ολυμπιακοί αγώνες είχαν μεγαλύτερη σημασία διότι και οι δύο γίνονταν για θρησκευτικούς λόγους. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες γίνονταν προς τιμήν του Διός και του Απόλλωνος, και τα Ηραία προς τιμήν της Ήρας, ο Δίας ήταν “ο Βασιλιάς” - Πατέρας των Θεών ενώ η Ήρα, η γυναίκα του Δία, “βασίλισσα” - Μητέρα των Θεών, οπότε αυτοί οι δύο αγώνες γίνονταν ο ένας από άνδρες προς τιμήν του πατέρα των Θεών και ο άλλος από τις γυναίκες προς τιμήν της συζύγου αυτού, οπότε είναι ισάξιοι. Εκτός αυτού υπήρχαν και άλλοι θρησκευτικοί αγώνες που γίνονταν στους οποίους μετείχαν και γυναίκες ή μόνο γυναίκες όπως στα Ταυροκαθάψια στην αρχαία Κρήτη.
Επίσης στην αρχαιότητα σε αντίθεση με σήμερα εκτός από ιερείς υπήρχαν και ιέρειες γεγονός που δείχνει την ισότητα των δύο φύλων στα θρησκευτικά τους καθήκοντα κάτι που λείπει στις μέρες μας. Εκτός αυτού οι γυναίκες έπαιρναν μέρος και στα μυστήρια τα οποία γίνονταν στην Σαμοθράκη τα Καβείρια μυστήρια προς τιμήν του Θεού Διονύσου, ιέρεια των οποίων υπήρξε και η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ολυμπιάδα.Επίσης, μόνο οι γυναίκες στον θρησκευτικό πάλι τομέα μπορούσαν να γίνουν ιέρειες των Θέων της σοφίας, κυνηγιού, έρωτα κλπ, δηλαδή της Αθηνάς, της Αρτέμιδος και της Αφροδίτης. Εκτός όμως από τον θρησκευτικό τομέα θα πρέπει να αναφερθούν κάποιες ενασχολήσεις των γυναικών και εκτός των οίκων τους για να γίνει ξεκάθαρο ότι οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα αν ήθελαν είχαν το δικαίωμα αν όχι σε όλες τις πόλεις σε πολλές άλλες δημοκρατικές και μη να ασχοληθούν και επαγγελματικά με κάτι ή να ασχοληθούν με κάτι που να τις κάνει να περνούν ευχάριστα τον χρόνο τους.
Υπήρχαν Αυλητρίδες, οι οποίες ήταν γυναίκας που έπαιζαν αυλό, ένα από τα συνήθη πνευστά μουσικά όργανα των αρχαίων Ελλήνων. Τον αυλό χρησιμοποιούσαν σε διάφορες εστιάσεις, χορούς ή θρησκευτικές τελετές και πανηγύρια.Υπήρχαν Γαστρομάντιδες, γυναίκες που προέβλεπαν το μέλλον μέσω των σπλάχνων -σπλαχνοσκοπία- θυσιασθέντων ζώων.Δεικτηριάδες, γυναίκες οι οποίες ασχολούνταν με την μιμητική τέχνη. Ενδυματολόγοι, στην αρχαιότητα υπήρχαν γυναίκες αυξημένης νοημοσύνης και αντιλήψεως οι οποίες ασχολούνταν εκτός των άλλων και με τις προσωπίδες των ηθοποιών ή τα φορέματα που φορούσαν επί σκηνής.Επιστήμονες και συγγραφείς, οι αρχαίες Ελληνίδες είχαν καλύψει όλο σχεδόν το φάσμα των επιστημονικών δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγμα, αστρονόμοι, μαθηματικοί, φυσικοί, γεωμέτρες, ιατροί κλπ.Εργαστίναι, οι Νεαρές κόρες που ζούσαν στην Αθήνα και προέρχονταν από την τάξη των ευπατριδών, οι οποίες εκλέγονταν κάθε χρόνο για να υφάνουν το ιερόν πέπλον της θεάς Αθηνάς, το οποίο ήταν πλούσια στολισμένο για την γιορτή των Παναθηναίων.Εστιάδες, το επίθετο αυτό λάμβαναν κατά την αρχαιότητα οι Ιέρειες της θεάς Εστίας, που ήταν επιτετραμμένες στην Ρώμη, προς διατήρηση του Ιερού Πυρός επί του βωμού της θεάς και την τέλεση διάφορων μυστηριωδών τελετών, που έκαναν προς τιμήν της οι αρχαίοι.Ζωγράφοι, γυναίκες οι οποίες ασχολούνταν με την ζωγραφική τέχνη. Ζωγραφέω σημαίνει απεικονίζω δια της γραφίδος εκ της ζώσης φύσεως, ζωγραφώ κοσμώ δι’ εικόνων ή χρωμάτων.Ηθοποιοί, ηθοποιός, άνθρωπος που μορφώνει και διαπλάθει χαρακτήρα, ιδίως τον χαρακτήρα ήθους.Θεραπαινίδες, γυναίκες του σπιτιού, οι οποίες φρόντιζαν, ως υπηρέτριες, τους ανθρώπους του σπιτιού. Πολλές απ’ αυτές είχαν και ορισμένες βασικές ιατρικές γνώσεις -πρακτικής ιδίως σημασίας-, που έμειναν γνωστές μέχρι των ημερών μας.Ιέρειαι, Γυναίκες οι οποίες ήταν αφιερωμένες σε ναούς γυναικείων θεοτήτων ή θεαινών. Ιερείς ήταν, κυρίως, οι τελεστές των θρησκευτικών εθίμων, για τις σχέσεις των ανθρώπων προς του θεούς. Ιερομάντιδες, γυναίκες οι οποίες ασχολούνταν με την ιεροσκοπία, μάντισσες, προφήτιδες κλπ.Κιθαριστρίδες, οι γυναίκες, που έπαιζαν το μουσικό όργανο “κιθαρίς”.Κυβιστητρίδες, γυναίκες ασκούμενες σε ευέλικτά και επιδέξια γυμνάσια -σημερινές ακροβασίες-.Λυρίστριαι, οι γυναίκες που έπαιζαν “λύρα”, όργανο ελληνικής προέλευσης, το οποίο επινοήθηκε από τον Ερμή κ.α.
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΝΕΟΠΑΓΑΝΙΣΜΟΥ
Στα τελευταία χρόνια πολλές και παράξενες ιδεολογικές κινήσεις κατακλύζουν τον ελλαδικό χώρο. Μία απ'αυτές είναι και η κίνηση των οπαδών του λεγόμενου Νεοπαγανισμού. Και με τον όρο αυτό προσδιορίζονται οι θιασώτες της άποψης, ότι πρέπει να ξανασυσταθεί η θρησκεία (λατρεία) των αρχαίων προγόνων μας στο Δωδεκάθεο γιατί μόνον έτσι -ισχυρiζονται- οι σύγχρονοι Έλληνες θα ξαναενωθούν με τις αποκομμένες ρίζες του αρχαιοελληνισμού και με τις χιλιόχρονες παραδόσεις του. Και μόνον έτσι η Ελλάδα θα πάει μπροστά και οι 'Ελληνες δεν θα αφελληνισθούν τελείως από τα γειτονικά έθνη, τους Ευρωπαίους και από τις ποικίλες ξενόφερτες συνήθειες. Το φαινόμενο αυτό βέβαια, δεν είναι αποκλειστικά αυτοφυές. Με διάφορες παραλλαγές υπάρχουν κινήσεις ανάλογες με έντονο μάλιστα εθνικισμό και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Στη χώρα μας όμως, η κίνηση αυτή με τις διάφορες εκφάνσεις της, τάσεις και παραλλαγές, τείνει να πάρει αλλοπρόσαλλες και κωμικές διαστάσεις. Γιατί υποστηρίζεται σοβαρά, ότι η Ελλάδα είναι το αρχαιότερο κέντρο του πολιτισμού «ο ομφαλός της γης». Η ελληνική γλώσσα η αρχαιότερη γλώσσα του κόσμου, οι αρχαίοι Έλληνες οι πιο εύρωστοι βιολογικά άνθρωποι. Υποστηρίζεται ακόμα ότι πρέπει να γίνονται τελετουργίες αρχαιοελληνικές. Να ξανασυσταθούν τα αρχαία μαντεία, να ασχοληθούμε με τα Ελευσίνια, τα Ορφικά και άλλα μυστήρια, να τα βιώσουμε ως οι αρχαίοι Έλληνες, για να γίνουμε κι εμείς πραγματικοί Έλληνες...
Παράλληλα, θιασώτες της κίνησης αυτής καλλιεργούν έντονο αντισημιτισμό. Στρέφονται με μένος και φανατισμό κατά των Εβραίων και της Παλαιάς Διαθήκης. Κατά τη γνώμη τους, τα εβραϊκά στοιχεία είναι η αιτία πολλών κακοδαιμονιών στον νεότερο ελληνισμό. Την Παλαιά Διαθήκη θέλουν να την εξοβελίσουν τελείως ως μάθημα θρησκευτικών από τα σχολεία, γιατί κατ' αυτούς είναι βιβλίο αντιπαιδαγωγικό, αφού περιέχει σφαγές και βρiθει από άνομες πράξεις των ηρώων της. Κατά την άποψή τους, η Εβραϊκή Βίβλος δεν είναι παρά ένα κακέκτυπο κλεμμένων ιδεών μυθολογίας και κοσμογονίας των αρχαίων Ελλήνων, Φοινίκων, Αιγυπτίων, Βαβυλωνίων κ.τ.λ.
Δεν θα έπρεπε ίσως να κάνει κανείς τον κόπο ν' ασχοληθεί με τέτοιου είδους ιδέες. Αλλά επειδή κατά διαστήματα προβάλλονται μετ' επιμονής και επιτάσεως ως «νέες αλήθειες», απ' τις οποίες πρέπει όλοι να διαφωτιστούν, παίρνω την αφορμή να κάνω δύο-τρείς παρατηρήσεις.
Το ότι η αρχαία Ελλάδα μας έδωσε αναστήματα πρωτοπόρων επιστημόνων, καλλιτεχνών και σοφών είναι πασίδηλο και πασίγνωστο. Κανείς σοβαρός ερευνητής δεν αμφιβάλλει ούτε και τολμά να το αμφισβητήσει. Εκτός, βέβαια, απο τους αμαθείς και τους κακόβουλους μισέλληνες. Και εκτός απο τους Αφροκεντριστές και τους οπαδούς της επιχείρησης Μαύρη Αθηνά του Martin Bernal, που θέλουν τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και άλλους σοφούς λογοκλόπους της αφρικανικής σοφίας!
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αρχαίοι 'Ελληνες δέχθηκαν κάποια επίδραση του Αιγυπτιακού πολιτισμού ή άλλων λαών εξ Ανατολής. Τούτο το μνημονεύουν ο Ηρόδοτος και άλλες πηγές. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (1,79,3) μας πληροφορεί ότι ο σοφός Αθηναίος Σόλων αντέγραψε από την Αίγυπτο νόμο που επέτρεπε τη χαριστική ρύθμιση χρεών. Και σε κάποια περίπτωση μιμήθηκε την υποχρέωση ειλικρινούς δήλωσης εισοδήματος. Ο Ηρόδοτος μεταξύ άλλων μας πληροφορεί, ότι το αλφάβητο το παρέλαβαν οι Έλληνες απο τους Φοίνικες. Αλλά αυτό είναι έτερον - εκάτερον. Δεν πρόκειται εδώ για λογοκλοπή, όπως την εννοούν οι Αφροκεντριστές. Η Μέρι Λέφκοβιτς στο βιβλίο της Not out of Africa, προβάλλει αποστομωτικά επιχειρήματα στους λεγόμενους Αφροκεντριστές, θέτοντας υπό σοβαρή αμφισβήτηση τη θεωρία τους.
Είναι γνωστόν ότι ολόκληρος ο Δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται –όπως προσφυώς παρομοιώθηκε- πάνω σε ένα τρίποδα. Στην ιουδαιοχριστιανική θρησκεία, στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και στο ρωμαϊκό δίκαιο. Ιουδαίοι, Έλληνες και Ρωμαίοι με τον τρόπο τους, μαζί με άλλους αρχαίους λαούς (Αιγυπτίους, Φοίνικες, Βαβυλώνιους κ.τ.λ.), όλοι τους κάτι το σημαντικό προσέφεραν, ώστε από τη σύνθεση των στοιχείων του πολιτισμού τους, να προέλθει ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει το ανθρώπινο πνεύμα. Ο Ισραήλ βέβαια και οι αρχαίοι Έλληνες ξεχωρίζουν. Διότι υπήρξαν οι μόνοι κοσμοϊστορικοί λαοί που διέρρηξαν τον κλοιό του αρχαίου μύθου. Ο μεν πρώτος με την ιστορία (Πεντάτευχος), οι δε δεύτεροι και με τη φιλοσοφία.
Έτσι, το να επιμένει κανείς ότι οτιδήποτε σπουδαίο υπάρχει σήμερα στον κόσμο έχει αρχαιοελληνική προέλευση, ότι όλες οι ανακαλύψεις, επιτεύγματα και εφευρέσεις, έγιναν απο τους αρχαίους 'Ελληνες ή έστω από κάποιους νεότερους, οι οποίοι όμως κατέκλεψαν τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων, είναι αν μη τι άλλο, άκρως σοβινιστικό αλλά και ανιστόρητο.
Το να θέλει δε κάποιος να αναζωπυρώσει τη λατρεία των δώδεκα θεών του Ολύμπου -οι οποίοι, σημειωτέον, ήταν άγνωστοι στους αρχαίους Έλληνες στους κλασικούς χρόνους, γιατί αυτοί πίστευαν σε πολλούς, πάνω απο 150 θεούς (κατά τον Ησίοδο σε 400) και μόλις τον 2° μ.Χ. αιώνα καθορίσθηκε με διάταγμα αυτοκρατορικό των Σεβήρων ο αριθμός τους σε δώδεκα- είναι αυτόχρημα κωμικοτραγικό αφού μόνο θυμηδία μπορεί να προκαλέσει.
Τα αίτια που προκάλεσαν την κατάρρευση της αρχαιοελληνικής θρησκείας και την επικράτηση του Χριστιανισμού είναι γνωστά ιστορικώς και δεν υπάρχει λόγος ν’ αναφερθώ σ’ αυτά εδώ. Θα υπενθυμίσω μόνο ότι μόνος του ο αρχαίος κόσμος «πνέων τα λοίσθια» αυτό-κατέρρευσε και «απέσβετο λάλον ύδωρ». Γιατί δεν μπορούσε πλέον, με τις ποικίλες αντιφάσεις του και την έλλειψη ανθρωπισμού και ελπίδας καλύτερου μέλλοντος, να επιβιώσει. Ο Χριστιανισμός ως «νέος οίνος» με την διδασκαλία ενός Θεού αγάπης και συγχωρητικότητας, απευθυνόμενος όχι σε μιας ελίτ φιλοσόφων, αλλά σ’ όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, ηλικίας, κοινωνικής κάστας και χρώματος, ήταν επόμενο να προσελκύσει πολλούς και να εξαπλωθεί παντού. Έτσι, ο αρχαίος παγανισμός αυτό-αναιρούμενος παρήκμασε και παραμερίσθηκε. Και καμία δύναμη στον κόσμο, νομίζω, δεν μπορεί να τον αναζωπυρώσει. Οι πατέρες της εκκλησίας, βέβαια, από τον 4ο κυρίως αιώνα, φρόντισαν να διαφυλάξουν ό,τι καλό κατά την άποψή τους είχε να προσφέρει η ελληνική φιλοσοφία και να το συγχωνεύσουν έντεχνα με τον Χριστιανισμό. Έτσι, ήλθε σε ύπαρξη ο λεγόμενος ελληνοχριστιανικός πολιτισμός. Αλλ’ αυτό βέβαια είναι μια άλλη ιστορία. Και επ’ αυτού υπάρχουν διάφορες και διιστάμενες γνώμες και απόψεις, αν ορθώς επιτελέσθηκε αυτός ο συγχρωτισμός, ή όχι, και κατά πόσον ήταν προς όφελος του χριστιανισμού κ.τ.λ.
Όσον αφορά το επιχείρημα των νεοπαγανιστών ότι, για να γίνουμε περισσότερο Έλληνες, πρέπει να απαλλαγούμε από τη θρησκεία της Παλαιάς Διαθήκης, εδώ νομίζω ταιριάζει η απάντηση του Κυρίου μας: «Πλανάσθε μη ειδότες τας Γραφάς» (Ματθ.22:29), δηλ. την Π.Διαθήκη. Διότι η Παλαιά Διαθήκη ως βιβλίο αλήθειας και ειλικρίνειας περιέχει και τα σφάλματα των ηρώων της, χωρίς να τους εκθειάζει, ούτε να παρουσιάζει τις μελανές πλευρές τους ως άξια πράγματα προς μίμηση. Η διαρκής αξία της, όμως, βρίσκεται αλλού. Στον απαράμιλλο ηθικό-μονοθεϊσμό της, στον χριστοκεντρικό της χαρακτήρα και στα υπέροχα προφητικά μηνύματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον ακόμα και για τον σύγχρονο άνθρωπο. Αν τα πράγματα είναι όπως τα θέλουν οι νεοπαγανιστές, τότε, για να είναι συνεπείς με τον εαυτό τους, θα πρέπει να στραφούν αναφανδόν κατά του χριστιανισμού (και όχι έμμεσα και κομψά όπως κάνουν). Γιατί όποιος επιτίθεται κατά της Π.Δ., στρέφεται χωρίς να το καταλάβει και κατά του Χριστού, του χριστιανισμού και της ίδιας της Καινής Διαθήκης. Μόνον ο Χριστός έκανε γύρω στις ογδόντα αναφορές-παραπομπές σε διάφορα θέματα και σημεία της Π.Δ. δεχόμενος πλήρως το περιεχόμενο της. Ο Θεό και Πατέρας του Ιησού δεν είναι ο Δίας, ο Βάαλ ή κάποια άλλη άγνωστη θεότης, αλλά ο Θεός του Αβραάμ, του Ισαάκ και Ιακώβ (Ματθ.22:32). Δεκάδες παραπομπές στην Παλαιά Διαθήκη κάνει και ο απ.Παύλος με τις επιστολές του, τονίζοντας (Εβρ.1:1) ότι ο Θεός μίλησε το πάλαι δια των προφητών «επ’ εσχάτου των ημερών τούτων εν Υιώ» (δηλ. δια του Ιησού Χριστού). Το ίδιο και ο απ.Πέτρος, και όλοι σχεδόν οι συγγραφείς της Καινής Διαθήκης. Η Π.Δ. ήταν το ιερό βιβλίο της πρώτης Χριστιανικής Εκκλησίας. Και είναι για λόγους ιστορικούς, δογματικούς και λατρευτικούς, ακόμη και σήμερα.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος σωστά σημείωσε: «Το αυτό πνεύμα [υπάρχει] και εν τη Παλαιά και εν τη Καινή. Η γαρ Καινή δια την Παλαιάν είρηται και Παλαιά δια την Καινήν…Αδελφαί γαρ οι δύο Διαθήκαι, εξ ενός πατρός τεθείσαι». Ο δε ιερός Αυγουστίνος, ο επιφανής εκκλησιαστικός συγγραφέας της Δυτικής Εκκλησίας είχε πει με εμβρίθεια: “Vetus testamentum in Novo Patet” (δηλ. Η Π.Διαθήκη εμπεριέχεται στη Καινή). Και ακόμα: «Ο Θεός έκαμε, ώστε η Καινή Διαθήκη να περιέχεται στην Παλαιά και η Παλαιά να εξηγείται με την Καινή».
Εν κατακλείδι έχω να παρατηρήσω το εξής: αν υπάρχει κακοδαιμονία στον νεοελληνικό βίο, αλλού θα πρέπει να αποδοθούν τα αίτιά της. Όχι στην ύπαρξη ανθελληνικών, δήθεν, εβραϊκών στοιχείων στη θρησκευτική μας ζωή. Αλλά, στην έλλειψη παιδείας, στην κατάπτωση των ηθικών αξιών και στο κατρακύλισμα στον πανηδεμονισμό και τον πορισμό εύκολου πλούτου. Ακόμα και στην έλλειψη ιδανικών και ορθού προσανατολισμού. Απ’ αυτά μαστίζονται στη χώρα μας μικροί και μεγάλοι. Οι δώδεκα θεοί της αρχαίας Ελλάδας είναι ανίκανοι ούτως ή άλλως να μας βοηθήσουν. Να θυμηθούμε ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι είχαν το ρητό «συν Αθηνά και χείρα κίνει». Αν εμείς δεν βοηθήσουμε τον εαυτό μας και τον διπλανό μας με υπευθυνότητα και αγάπη, δεν πρόκειται η αρχαιοελληνική θρησκεία να μας βοηθήσει σε τίποτα, όπως δεν βοήθησε τελικά και τους αρχαίους προγόνους μας από τη κατάπτωση του πολιτισμού και του τρόπου ζωής τους. «Το λάλον ύδωρ» της αρχαίας λατρείας απέσβετο οριστικά και αμετάκλητα.